จิตนาการกับความคิดสร้างสรรค์

คุณHooNo2000 หยอดประเด็นไว้
ผมเลยขอเปิดเป็น post ใหม่เลย เพราะน่าจะมีประเด็นถกเถียงกันได้เยอะ

ผมมองว่า คนที่จะมี จิตนาการกับความคิดสร้างสรรค์ ได้ ต้องเป็นคนที่สามารถ “ตั้งคำถาม” ได้
ยิ่งชอบถาม ยิ่งสร้างจิตนาการและความคิดสร้างสรรค์

จะเห็นว่า
วลีที่นิยมใช้สร้างนิยายวิทยาศาสตร์ ก็เป็นคำถาม นั่นคือ what if… นั่นเอง

“จะเกิดอะไรขึ้นถ้า”
แต่ก่อนจะตอบตรงนั้นได้ก็ต้องตอบ “ทำไมเป็นเช่นนั้น” “ทำไมเป็นเช่นนี้” ให้ได้ก่อน
และต้องเข้าใจด้วยว่า คำถามลักษณะนี้ ไม่ได้มีอยู่เฉพาะในนิยายวิทยาศาสตร์เท่านั้น

เวลาคนคนหนึ่งโดนชก เขาจะชกตอบโต้หรือไม่? และทำไมถึงเป็นเช่นนั้น?
คำตอบคือ ขึ้นอยู่กับ character ของคนคนนั้น
ซึ่งถือเป็นเรื่องพื้นฐานของการเขียนทั่วไปอยู่แล้ว

ฉะนั้น จิตนาการและความคิดสร้างสรรค์ ในนิยายวิทยาศาสตร์ จึงต้องเป็นการตั้งคำถามถึงสิ่งที่ยังไม่มีอยู่(สิ่งของ) ยังไม่เกิดขึ้น(เหตุการณ์) หรือ สิ่งที่ยังไม่สามารถพิสูจน์ได้(เกิดอยู่แล้ว มีอยู่แล้ว แต่ไม่รู้ว่ามันคืออะไร เกิดขึ้นได้อย่างไร)
ซึ่งทำให้เรื่องสยองขวัญ(ผี,ปรากฎการณ์เหนือธรรมชาติ)สามารถเขียนเป็นนิยายวิทยาศาสตร์ได้ โดยการ”ใส่”เหตุผลให้มันนั่นเอง

ฉะนั้น(ในความคิดของผม)วิธีการเพิ่ม จิตนาการและความคิดสร้างสรรค์ วิธีง่ายๆคือการขยันตั้งคำถาม นั่นเอง ครับ
จะเกิดอะไรขึ้นถ้า ต้นไม้ตายหมดโลก
-ตายเพราะอะไร? และมนุษย์จะใช้ชีวิตหลังจากนั้นอย่างไร?
จะเกิดอะไรขึ้นถ้า โลกแตกเป็นชิ้นเล็ก
-ทำไมถึงแตก? และมนุษย์จะเป็นเช่นไร? (ทั้งก่อนแตก ระหว่างแตก และหลังการแตก)
จะเกิดอะไรขึ้นถ้า…
จะเห็นว่า แค่นี้ ก็เขียนนิยายวิทยาศาสตร์ได้ไม่รู้จบ แล้ว
แต่ก็เหมือนกับความคิดอื่นๆ คือ ถูกคิด ถูกใช้ ถูกค้นพบ อยู่เรื่อยๆ
จึงมีคนบอกผมว่า คิดอะไรออกให้รีบเขียน รีบทำ เพราะในเวลาเดียวกันนั้น ก็มีคนคิดเหมือนคุณอยู่นับไม่ถ้วนทั่วโลก

สิ่งที่อยากเพิ่มเติมคือ สังคมแห่งการตั้งคำถาม

สมัยเด็กๆ(นักเรียน)ผมมีประสบการณ์ที่ไม่ค่อยดีนัก กับการศึกษา
คือนักเรียนไม่ค่อยกล้าถาม เพราะสมัยผม กลายเป็นได้รับคำตอบจากครูว่า “ทำไมไม่เข้าใจ โง่หรือไร”
(ซึ่งปัจจุบันผมมานั่งวิเคราะห์ดู มีความเป็นไปได้สูงว่าผู้สอนไม่มีความรู้มากพอจะตอบคำถามนั้นได้ และอายที่จะบอกว่าไม่รู้)
ซึ่งไม่รู้ว่าปัจจุบันนี้เป็นเช่นไรแล้ว?
สิ่งที่ผมอยากจะบอกคือ ผู้สอนไม่ต้องรู้ทุกเรื่อง สามารถไม่รู้ได้ และสามารถขอเวลาไปค้นหาเพิ่มเติมได้
อย่าอายที่จะพบว่ามีเรื่องที่ตนเองไม่รู้ เพราะจะได้รู้
หรือถ้าความรู้ของตนเต็มเปี่ยมอยู่แล้ว ก็ลองปรับเปลี่ยนวิธีการอธิบายดู น่าจะช่วยได้
(แต่ไม่ใช่บอกว่าผู้ถามโง่ … กรณีนี้ใช้กับงานสอนนะครับ ส่วนกรณี “สื่อมวลชน”ตั้งคำถามโง่ๆ อันนี้บอกว่า “ถามโง่ๆ”ได้ เพราะว่านั่นไม่ใช่กระบวนการสอน)

หรือการตั้งคำถามระหว่างการสอนประเภท”ใช่ไม่ใช่”แล้วรอคำตอบ หรือเว้นให้นักเรียนเติมคำในช่องว่าง(เป็นอะไร,คืออะไร) ผมว่ามันไม่น่าจะเป็นวิธีการที่ดีสักเท่าไร เพราะผู้เรียนจำเป็นต้องใช้เวลาคิด ขณะที่ผู้สอนรู้คำตอบอยู่แล้ว ซึ่งก็จะทำให้ผู้สอนพยายามถามเร่งเร้าซ้ำๆ ซึ่งน่าจะเป็นการเสียเวลาในการสอน และสร้างความเครียดให้แก่ทั้งผู้สอนและผู้เรียน มากกว่า

ดูในงานสัมนาทั่วๆไปในปัจจุบันก็ยังมีลักษณะไม่กล้าถามอยู่ นอกจากจะมีการให้รางวัล(เอาผลตอบแทนเข้าล่อ) หรือเริ่มมีคนถามนำ

คุณค่าของงานเขียนนิยายวิทยาศาสตร์กับจิตนาการและความคิดสร้างสรรค์
ในประเด็นนี้ผมเข้าใจว่าคุณHooNo2000 หมายถึงพวกเรื่องน้ำเน่า วนซ้ำๆทั้งหลาย
แต่ผมค่อนข้างที่จะมีความเห็นต่างออกไป
น้ำเน่า คือ กรณีคงที่ ทำซ้ำบ่อยๆ ในช่วงเวลานั้น (ผมเน้นว่า ในช่วงเวลานั้น)
จริงๆแล้วเรื่องซ้ำสามารถทำได้ ถ้าทิ้งระยะเป็นเวลานานพอสมควร ไม่ได้คงที่ แต่เป็นการไหลวนกลับมาเมื่อทิ้งเวลาไปสักระยะแล้ว

แล้วนานแค่ไหน
โดยความเห็นส่วนตัวน่าจะ 30-50 ปีขึ้นไป ค่อยเอามาทำใหม่ครับ
ถ้าระยะเวลาน้อยกว่านั้น ควรจะต้องมีการตีความใหม่ หรืออย่างน้อยสร้างวิธีการนำเสนอใหม่ ซึ่งควรจะสร้างผลกระทบที่ดีกว่าเดิม(ไม่ใช่แย่ลง)

ยกตัวอย่างหนัง Deep Impact (http://www.imdb.com/title/tt0120647/) กับ Armageddon (http://www.imdb.com/title/tt0120591/)
จะว่าทั้งสองเรื่อง คือเรื่องเดียวกันก็ได้ และออกมาแทบจะเป็นเวลาเดียวกัน
ประเด็นก็ใกล้เคียงกันมาก (การเอาชีวิตรอด,ความรักระหว่างครอบครัวและการเสียสละ)
แต่เลือกที่จะเล่าด้วยวิธีการที่แตกต่างกัน เลือกที่จะให้รายละเอียดที่แตกต่างกัน
แต่ละคนอาจจะชอบเรื่องสองเรื่องนี้ไม่เท่ากัน แต่ในช่วงเวลานั้นไม่มีใครบอกว่าเรื่องนี้ “น้ำเน่า”
ทั้งๆที่จริงๆแล้ว plotเรื่องมหันตภัย ไม่ใช่เรื่องใหม่ มีมาตั้งแต่ Earthquake, The Towering Inferno, หรือแม้กระทั่ง The War of the Worlds(1953)
แล้วหนังทั้งสองเรื่อง สูญเสียคุณค่าลงไปหรือไม่ ผมว่า ก็ยังไม่ถึงขนาดนั้น

ในแง่ของงานเขียน ผมอยากยกตัวอย่าง Michael Crichton (http://www.michaelcrichton.net/books.html)
เพราะผมมองว่า Jurassic park และ west world คือเรื่องเดียวกัน(theme park ที่เกิดความผิดพลาด)
แต่ก็ไม่ได้มีใครโจมตีในประเด็นนั้นเท่าไร
ทำไม
น่าจะเป็นเพราะรายละเอียดปลีกย่อยที่ต่างกันมากมาย และประเด็นที่เพิ่มเติมขึ้นมา รวมถึงการทิ้งระยะห่าง ของมัน

หรือยกตัวอย่างเช่น The Matrix (http://www.imdb.com/title/tt0133093/)
ที่น่าจะได้รับการยกย่องค่อนข้างมาก ทั้งๆที่ ที่จริงแล้ว แก่นของเรื่อง(เฉพาะภาคแรก)คือเรื่องของ “ความดี ความชั่ว” เท่านั้นเอง
ส่วนประเด็นเรื่องโลกของ matrix ก็มาจากเรื่อง Ghost in the Shell (http://www.imdb.com/title/tt0113568/) ในส่วนของ puppet master และการ always connect ซึ่งเป็นผลให้นำไปสู่การตีความเชิงศาสนา(ซึ่งกลายเป็นประเด็นที่ได้รับการชื่นชมกันมาก)
ส่วนฉากการต่อสู้ ผ่านจินตนาการ ก็ถูกใช้มาแล้วทั้ง A Nightmare on Elm Street 3: Dream Warriors และ Dreamscape หรือแม้แต่ Virtuosity เพียงแต่ว่า ด้วยต้นทุนการผลิตที่ลดลง เทคโนโลยี่ในการถ่ายทำก็ดีขึ้น และรวมถึงเงินทุนที่มากขึ้นด้วย
ผลการผลิตที่เกิดขึ้น จึงมักจะดีขึ้นไปด้วย นั่นเอง

ผมไม่ได้บอกว่า The Matrix ไม่ดี(เดี๋ยวโดนด่าตายเลย)
แต่สิ่งที่กำลังบอกคือ ความเป็น original นั้นหายากมากขึ้นทุกที
ฉะนั้น ถ้าสามารถสร้างความเป็น original แม้แต่เพียงเศษเสี้ยว ก็ถือเป็นสิ่งที่ดีแล้ว
และหากคิดอะไรได้ ก็จงรีบเขียนโดยด่วน เพราะเป็นไปได้ว่าทุกๆคนบนโลกกำลังค้นพบ ความเป็น original นั้นอยู่เช่นกัน

อย่างที่ผมบอกก่อนหน้าก็คือ คนเรามักมีเรื่องที่สนใจอยู่ในช่วงเวลานั้นๆหรือแม้กระทั่ง”ปม”ในตัวของผู้เขียนเอง ซึ่งมักจะปรากฎออกมาในงานเขียน
หลายๆครั้ง เมื่อมองลึกลงไปในแก่นของมันแล้ว มักจะเป็นเรื่องเดิมๆซ้ำๆ ซึ่งมาจากประสบการณ์เรียนรู้ ความคิด ความเชื่อ ที่ฝังตัวมานานนับสิบๆปี หรืออาจจะมาจากระดับความเป็นตัวตนของผู้เขียนเลยทีเดียว
ฉะนั้น ในมุมมองผม งานเขียนซ้ำๆของผู้เขียนแต่ละคน เกิดขึ้นได้ แต่คงต้องปรับเปลี่ยนประเด็น รายละเอียด วิธีการนำเสนอ ฯลฯ
เพราะไม่เช่นนั้น มันก็คือ การ rewrite งานเขียนเดิม เท่านั้นเอง
ซึ่งจริงๆแล้วการปรับเปลี่ยนประเด็นก็มีผลย้อนกลับไปสู่การปรับเปลี่ยนมุมมอง(ต่อชีวิต)ของผู้เขียนเองด้วย

เริ่มนอกเรื่องล่ะ
โดยสรุป
จิตนาการกับความคิดสร้างสรรค์ เพิ่มได้ จากการพยายามตั้งคำถาม และ ค้นคว้าเพิ่มเติม
งานเขียนซ้ำๆสามารถกระทำได้ ถ้ามีการปรับเปลียนประเด็นหรือการตีความใหม่ แต่ก็ควรจะทิ้งระยะเวลาพอสมควร
แต่แน่นอน งานเขียนที่มีความเป็น original มากๆก็ย่อมได้รับความชื่นชมมากด้วยเช่นกัน

พอจะได้ไหมครับ?